طوبی عابدی

عضو هیأت علمی گروه محیط زیست طبیعی، پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی

در مبحث مدیریت اکوسیستم ابتدا باید بدانیم که اکوسیستم چیست و چگونه می توانیم فرآیند مدیریت را بکار گیریم و رابطه متقابل مدیریت و اکوسیستم چیست؟ دنیای طبیعی بسیار پیچیده است. مفهوم اکوسیستم از نظر دانشمندان مطالعه طبیعت است. اکوسیستم ها جوامعی هستند که از موجودات زنده تشکیل شده اند که با محیط زیست خود رابطه متقابل دارند و انسانها در مورد آنها به تحقیق و مدیریت می پردازند. انسانها باید به بخشی از این جوامع که موجودات زنده در آن ساکن هستند و بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر آن تأثیر می گذارند، توجه زیادی داشته باشند. اکوسیستم ها بصورت سلسله مراتبی و ترکیبی از زیر مجموعه های معین در مقیاس فضایی یا موقتی هستند. ما اکوسیستم را به خاطر ارزشهای ذاتی آن مدیریت نمی کنیم‏، بلکه آنرا برای اهداف خاصی مثل تولید، احیا، پایداری شرایط اکولوژیک، استفاده از تولیدات و منابع مطلوب، خدمات زیست محیطی مهم و ارزشهای زیبایی شناختی، فرهنگی و روانی مدیریت می کنیم. فرآیند اعمال مدیریت و تصمیم گیری برای یک سیستم سلسله مراتبی که دارای چندین مقیاس است، بطور مستقیم قابل درک نیست، مخصوصاَ وقتیکه اهداف مختلف و افراد متفاوتی در آن سهم داشته باشند. دو زیر مجموعه مدیریت و اکوسیستم یک سلسله مراتب به هم پیوسته هستند. به دلیل رابطه متقابل پیچیده بین مسائل فرهنگی، اقتصادی و اکولوژیکی در مدیریت اکوسیستم نیاز به تعریف یک فرآیند تصمیم گیری است که روشهای سلسله مراتبی برای مدیریت اکوسیستمها را در آن دخیل کند. مدیریت اکوسیستم یک مبحث پیچیده و مشکل است و چنین مشکلی را نمی توان بطور قطعی فرموله کرد. فرآیند حل مشکل مدیریت اکوسیستم و سایر مشکلات شبیه به آن راه حل قطعی ندارند و ممکن است بر اساس روشهای معقولانه قابل حل نباشد. بعضی از مباحث مدیریت اکوسیستم مثل رفاه و سلامت انسانها مشکلی پیچیده است و نمی توان آنرا آسان انگاشت. بنابراین برای حل آن باید از ابزارهایی استفاده کرد که معمولاَ برای حل این مشکلات بکار می رود. ساختارهای سازمانی و اجرایی برای مدیریت اکوسیستم وجود دارند، سه سطح سازمانی مهم در فرآیند تصمیم گیری مدیریت اکوسیستم عبارتند از: محیط تصمیم گیری‏، سازماندهی و فرآیند تصمیم گیری و سیستم پشتیبانی تصمیم گیری مدیریت اکوسیستم که شامل نیروی انسانی تصمیم گیرنده و نرم افزارهای مربوط به آن است. در سطح اجرایی مدیریت اکوسیستم از ترکیب دو بخش تشکیل شده است: یک زیر مجموعه اکولوژیکی و یک زیرمجموعه مدیریتی. انسانها درنقش مدیر در مدیریت اکوسیستم شرکت دارند و به عبارت دیگر به عنوان تصمیم گیران نقش بسزایی دارند. مدل مدیریت اکوسیستم باید با توجه به شرایط منطقه باشد. امروزه مدیریت اکوسیستم اولاَ یک مفهوم فلسفی است و در مقیاس فضایی در نظر گرفته می شود و فراتر از زمان است و دوماَ باید تصمیم گیریها در این زمینه سازگار با جامعه، وضعیت اقتصادی و پایداری اکولوژیکی باشد. یک فرآیند مهم و مؤثر مدیریت اکوسیستم بطور ضروری نیاز به اجازه از طرف دولت و مالکان اراضی دارد و باید همراه با تغییرات جامعه به سرعت قابل تغییر باشد و اهداف آن بطور واضح بیان شود. مدیریت اکوسیستم باید در مقیاس های مختلف انجام شود، جهانی، بین المللی، ملی، بیوم یا مناطقی که از نظر اکولوژیکی ویژه دارند و زمین منظر. فرآیند تصمیم گیری مدیریت اکوسیستم در مقیاس منطقه ای، ملی و بین المللی باید موضوعات مدیریتی محیط زیست را بصورت پیوسته به هم ارائه دهد. به این صورت که: الف) طبقه بندی موضوعات ب) شناسایی مشکلات ج) شناسایی کسانیکه مشکل ایجاد می کنند، چه کسانی مسئول حل مشکلات هستند، چه کسانی در گیر مشکل می شوند، چه کسانی برای حل مشکل سرمایه گذاری می کنند. یکی از روشهای اجرایی کردن مدیریت اکوسیستم استفاده از ابزار مؤثر تصمیم گیری است. تصمیم گیران نیاز به یک دید اساسی در مورد محیط طبیعی و چگونگی بکارگیری تکنیک های جدید برای مدیریت اجتماعی و اکوسیستم دارند. مدیریت هر اکوسیستم باید برای آن اکوسیستم کاربردی باشد. این نوع مدیریت برای اجرای بخشهایی از عملیات به کار می رود که مشارکت عمومی و فعالیتهای مدیریتی چند جانبه و متفاوت در مورد کارهایی که باید و نباید انجام شوند، در آن مطرح است و در نهایت هدف آنها اطمینان از رسیدن به اهداف پیش بینی شده در آینده و قابلیت پذیرش اجتماعی، اقتصادی و پایداری اکولوژیکی است. مدیریت اکوسیستم منجر به حفاظت و تولید پایدار بسیاری از محصولات و خدمات برای حال و آینده می شود.